Türkiye’de Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Finansman Sorunları ve Banka Kredisi Kullanımları

Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ), tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ekonomik ve sosyal kalkınmada önemli bir işleve sahiptir. Üretime, yatırıma, ihracata ve istihdama yaptıkları katkılar yanında, ülkenin dört bir tarafına yayılmış olmaları nedeniyle bölgesel kalkınmada da vazgeçilmez bir rol oynamaktadırlar. Bunca önemli konumlarına rağmen KOBİ’ler, gerek kendi yapılarından gerekse de dış çevreden kaynaklanan sorunlar nedeniyle yıllardır büyük sıkıntılar yaşamakta, kendilerinden beklenen verimliliği sağlayamamaktadır. Yüksek büyüme potansiyeline sahip KOBİ’lerin sorunlarının başında finansman sorunu gelmektedir. Bu çalışmada KOBİ’lerin sermaye yapısının üzerinde durulmakta ve sermaye yapısının ölçeğe ve faaliyet gösterdikleri sektöre göre farklılaşıp farklılaşmadığına bakılmaktadır. KOBİ’lerin faaliyetlerini ve yatırımlarını finanse ederken ne oranda özsermaye kullandıkları üzerinde durulmuştur. Makalede, İstanbul ilinde farklı sektörlerde faaliyet göstermekte olan toplam 816 KOBİ’ye uygulanan bir anket çalışmasının bulguları değerlendirilmiştir. Anket çalışmasının sonuçlarına göre, mikro ölçekli KOBİ’lerde küçük ölçekli KOBİ’lere göre özsermaye ile finansmana daha fazla başvurulduğu, bununla birlikte KOBİ’lerin faaliyet gösterdikleri sektörlere göre sermaye yapılarının farklılaşmadığı görülmüştür.

KOBİ’lerin gelişmiş ülke ekonomilerinde yerine bakıldığında aşağıda Tablo 1’den de görülebileceği gibi, toplam işletmelerin yüzde 98’inden fazlasını KOBİ’ler oluşturmaktadır. Bu rakamlar KOBİ’lerin ne kadar önemli ve vazgeçilmez olduklarını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Benzer şekilde, bu işletmelerde çalışanların sayısının toplam çalışanların sayısına oranına bakıldığında, bu noktada da KOBİ’lerin üstünlüğü görülmektedir. KOBİ’lerin toplam ihracattaki payına baktığımızda gelişmiş ülkeler arasında en yüksek oran Hollanda ve Japonya’dadır.

Tablo 1: Bazı Gelişmiş Ülke Ekonomilerinde KOBİ’lerin Yeri (Yüzde)

Ülke Adı	Tüm İşletmeler İçindeki Payı	Toplam İstihdam İçindeki Payı	Toplam Yatırımdaki Payı	Yaratılan Katma Değerdeki Payı	Toplam İhracat İçindeki Payı	Toplam Krediler İçindeki Payı
ABD	98,9	57,9	43	50,0	32,0	42,7
Almanya	99,5	60,4	44	53,6	31,0	35,0
Japonya	98,2	66,0	40	49,3	38,0	50,0
Fransa	99,8	63,1	46	53,2	23,2	29,0
İngiltere	99,6	54,1	30	51,0	22,2	27,2
İtalya	99,9	81,1	52	71,3	-	-
Hollanda	98,0	57,0	45	32,0	38,0	-

Kaynak: Aykaç, Parlak ve Özdemir (2008). (Türkiye verileri 2010 yılı itibariyle güncellenmiştir)

 

Gelişmekte olan ülke ekonomilerinde KOBİ’ler, tüm işletmelerin yüzde 97’sinden fazla bir bölümünü oluşturmaktadır. Aşağıda Tablo 2, Türkiye’nin de içinde yer aldığı gelişmekte olan bazı ülkelerin KOBİ’lerine ait bazı verileri içermektedir:

 

Tablo 2: Bazı Gelişmekte Olan Ülke Ekonomilerinde KOBİ’lerin Yeri (Yüzde)

Ülke Adı	Tüm İşletmeler İçindeki Payı	Toplam İstihdam İçindeki Payı	Toplam Yatırımdaki Payı	Yaratılan Katma Değerdeki Payı	Toplam İhracat İçindeki Payı	Toplam Krediler İçindeki Payı
Hindistan	97,3	66,9	27,8	50,0	40,0	15,3
G. Kore	99,9	87,7	35,0	49,2	20,0	47,0
Tayland	98,0	64,0	-	47,0	50,0	-
Singapur	97,0	44,0	27,0	43,0	10,0	27,0
Türkiye	99,9	78,0	50,0	57,3	60,1	23,9

Kaynak: Aykaç, Parlak ve Özdemir (2008). (Türkiye verileri 2010 yılı itibariyle güncellenmiştir)

 

Toplam istihdam içindeki paylarına bakıldığında, Türkiye’de yüzde 78 ile Güney Kore’den sonra en fazla istihdam oranının olduğu, Tayland’ın Türkiye’yi yüzde 64 ile takip ettiği görülmektedir. KOBİ’lerin toplam yatırım

içindeki oranı, toplam katma değerdeki oranı ve toplam ihracat içindeki oranlarına bakıldığında Türkiye’de bu oranlar hep diğer gelişmekte olan ülkelerden daha yüksek olmakta ve KOBİ’lerin ülke ekonomimiz acısından önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Ancak toplam krediler içindeki oranlara baktığımızda Güney Kore’de bu

oran yüzde 47, Singapur’da bu oran yüzde 27 iken ülkemizde yaklaşık yüzde 24’te kalmaktadır. KOBİ’lerin toplam ekonomimize yaptığı katkı ile finansmandan aldığı paylar dikkate alındığında burada bir dengesizlik olduğu göze çarpmaktadır.

 

Yapılan bu çalışmanın amacı, Türkiye Ekonomisi’nin önemli yapı taşlarından olan KOBİ’lerin sermaye yapılarının incelenmesi, KOBİ’lerin sermaye yapısının ölçeğe ve faaliyet gösterdikleri sektöre göre farklılaşıp farklılaşmadığının tespit edilmesidir. Bu amaçla çalışmada, İstanbul ilinde farklı sektörlerde faaliyet göstermekte olan ve 816 firma tarafından yanıtlanan bir anket çalışmasının bulguları değerlendirilmiştir.

Anket sonuçlarına göre;

• Ankete katılan işletmelerin yarısından fazlası (yüzde 53) faaliyetlerini özsermayeleri ile finanse etmektedirler.
• Ankete katılan işletmelerin yüzde 68’i finansmana erişimi en önemli sorun olarak görmektedirler.
• Ankete katılan işletmelerin yüzde 32’si yoğun olarak finansman sorunu yaşadıklarını, yüzde 37’si kısmi olarak finansman sorunu yaşadıklarını ve yüzde 24’ü ise dönem dönem finansman sorunu yaşadıklarını bildirmişlerdir. Finansman sorunu yaşamadığını belirten KOBİ’lerin toplamda oranı ise yüzde 7’dir. Bu sonuçlar da göstermektedir ki, KOBİ’lerin çok büyük bir kısmı finansman sorunuyla az veya çok karşılaşmaktadır.

Çalışma sonucunda elde edilen bulgularda KOBİ’lerimizin sermaye yapılarına ilişkin en önemli husus çoğunlukla faaliyetlerini özsermaye ile finanse etmeleridir.  Yine anket çalışmasında elde edilen bulgularda, KOBİ’lerin finansman sorunu yaşadıklarını ve finansmana erişimde faiz oranlarının yüksekliğini ve teminat sorunlarını en önemli sorun olarak gördüklerini vurgulamaları zorunlu olarak özsermayeye yöneldiklerini ortaya koymaktadır.

Çalışmanın bir diğer bulgusu da KOBİ’lerimizin faaliyet gösterdikleri sektörlere göre sermaye yapıları ortalamaları arasında farklılıkların bulunmamasıdır. Hizmet sektörü, imalat sektörü ve ticaret sektörlerinde faaliyet gösteren işletmelerin sermaye yapılarının faaliyet gösterilen sektörden bağımsız olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Harun Güzeldere

Prof. Dr. Serra Eren Sarıoğlu